Muzycznych pojęć słowniczek: C

Pora na trzecią część muzycznego słowniczka, w którym...

ZNAJDZIESZ:

• gatunki muzyczne
• niektóre bardzo podstawowe i popularne pojęcia muzyczne (w tym wpisie np. cza-cza)
• nazwy muzycznych zawodów
• instrumenty
• tempa używane w muzyce
• rodzaje utworów
• czynności w jakiś sposób związane z muzyką 
• niektóre historyczne zagadnienia
• rzadziej używane określenia stosowane w zapisie nutowym.
  

(NIEMAL NA PEWNO) NIE ZNAJDZIESZ:

• opisów podstawowych nut (cała nuta, półnuta, ćwierćnuta; do, re, mi, itp.) i pięciolinii, w końcu do przedszkola już chyba nie chodzisz, co?
• metrów muzycznych (np. 3/4, 4/4; nie mylić z tempem)
• zespołów i artystów. 

c:

1. umowny skrót dla tonacji, gamy, trójdźwięku C-dur i c-moll
2. skrót w partyturach dla cantus lub kontraltu
3. nazwa grupy kluczy.

caccia (wł. dosł. - polowanie, łowy) - XIV-wieczna włoska forma muz. będąca wokalnym kanonem dwugłosowym, któremu często towarzyszy trzeci głos instrumentalny, wykonywana do tekstów opisujących sceny z polowania.

calando - określenie dynamiki i tempa utworu w partyturze: zwalniając i ściszając.

calmato - określenie sposobu wykonania utworu w partyturze: spokojnie, łagodnie. 

calypso (Kalypso - nimfa znana z Odysei Homera) - pieśń, później taniec oraz styl muzyki ludowej południowo-wschodnich Antyli (Morze Karaibskie), powstały na plantacjach, gdy niewolnikom zabroniono rozmawiać i zaczęli porozumiewać się śpiewną mową.

cały ton - odległość dwóch dźwięków różnej wysokości (1/6 oktawy), zbudowana z dwóch półtonów; jest równy interwałowi sekundy wielkiej.

cancioneiro/cancionero - w Portugalii i Hiszpanii: antologia zawierająca utwory liryczne wielu autorów.

cantabile - sposób wykonania utworu: śpiewnie. 

canto - śpiew, pieśń.

cantus firmus - melodia podstawowa utworu wielogłosowego.

canzona (wł. - canzone - piosenka) - wielogłosowy świecki utwór muz., powstały w XVI w. we Włoszech.

capoeiro - brazylijski sport narodowy, łączący elementy walki, tańca, akrobatyki i muzyki.

capotasto (kapodaster) - przyrząd służący do podwyższania stroju w chordofonach szyjkowych (instrumentach strunowych).

capriccio (wł. dosł. - kaprys, zachcianka):

1. w baroku: polifoniczny utwór instrumentalny o swobodnej budowie i pogodnym charakterze
2. krótki utwór instrumentalny improwizowany wykonywany przez jednego muzyka.

capriccioso - sposób wykonania utworu: kapryśnie. 

capstrzyk (niem. Zapfenstreich - uderzenie w czop beczki) - ustalony sygnał dźwiękowy, wykonywany na trąbce, sygnalizujący zakończenie zajęć lub początek ciszy nocnej.

Fot. kultura.trojmiasto.pl

carillon - idiofon, nazywany też kurantem dzwonowym, zbudowany z kilku małych dzwonów uderzanych młotkami.

carioca (port. dosł. - mieszkaniec Rio de Janeiro):

1. taniec towarzyski będący rodzajem samby
2. muzyka do tego tańca.

CD (ang. skrót od: compact disc) - plastikowy krążek pokryty warstwą metaliczną, na którym informacje (najczęściej muzyka) są zapisane za pomocą mikroskopijnych rowków odbijających światło lasera pod różnym kątem urządzenia odtwarzającego.

celesta/czelesta (wł. celeste - niebiański) - klawiszowy instrument wyglądem przypominający fisharmonię. 

cezura (łac. cesura - cięcie) - przerwa między frazami utworu muz.

chaconne:

1. utwór muz., składający się z ciągu wariacji polegających na powtarzaniu się w basie frazy melodycznej
2. hiszpański taniec, bardzo popularny w odrodzeniu.

chanson (fr. dosł. - piosenka) - obecnie lekka, przeważnie sentymentalna piosenka solowa, wykonywana przy akompaniamencie fortepianu lub gitary.

charleston (ang. od Charleston - miasto w Południowej Karolinie w USA) - taniec czarnoskórych* dokerów powstały w XIX w., podobny do fokstrota, o żywym tempie i ostro zaznaczonym rytmie, modny w latach 20. i 30. XX w.

*oryginalnie w Wielkim słowniku wyrazów obcych Krakowskiego Wydawnictwa Naukowego zamiast "czarnoskórych" podano "murzyńskich", lecz niedawno Rada Języka Polskiego uznała to słowo za obraźliwe, dlatego zmieniłam ten przymiotnik

cheironomia (gr. χέρι - ręka, νόμος - prawo) - sposób prowadzenia zespołów muz. za pomocą odpowiednich ruchów ręki, którymi wyznacza się kierunek linii melodycznej i najważniejsze elementy rytmiki.

chill-out:

1. gatunek muzyki elektronicznej o spokojnym, relaksującym rytmie, bardzo wyraźnie operujący barwą dźwięku 
2. specjalny pokój do odpoczynku w klubie muzycznym lub dyskotece, w którym odtwarza się taką muzykę.
   

chorał (łac. choralis - chóralny, z gr. χορός - chór):

1. uroczysty, śpiewany utwór muz. o religijnej treści 
2. chorał gregoriański - skodyfikowane przez papieża Grzegorza I jednogłosowe śpiewy liturgiczne Kościoła katolickiego, wykonywane w j. łacińskim bez akompaniamentu instrumentów. 

Fot. pl.wikipedia.org

chordofon (gr. χορδή - jelito, struna, φωνή - głos, dźwięk) - każdy instrument, w którym źródłem dźwięku jest drgająca struna; instrument strunowy.

chorea (gr. χορεία - dosł. pląsawica) - w starożytnej Grecji: taniec przy dźwiękach muzyki.

choreg (gr. χορεγoσ - prowadzący chór) - w starożytnej Grecji: obywatel zobowiązany przez archonta do wystawienia i przygotowania na własny koszt chóru na igrzyska teatralne lub muzyczne.

choregia (pochodzenie jak wyżej) - w starożytnych państwach-miastach: jedna z form liturgii, czyli obowiązkowych świadczeń nakładanych przez państwo na obywateli, w postaci obowiązku wystawienia chóru dla agonów muzycznych, m.in. dla tragedii i komedii. 

choreografia (gr. χορεία - taniec, Γραφή - pismo, zarys):

1. planowanie i nauczanie ruchu scenicznego, sposobu wykonania baletu lub tańca
2. opis takiego sposobu. 

choreuta - członek chóru w teatrze starożytnej Grecji.

chór:

1. zespół śpiewaczy
2. utwór chóralny (samodzielny lub jako część np. opery czy oratorium)
3. grupa instrumentów tej samej rodziny (np. chór trąbek lub skrzypiec).

CHR (ang. skrót od: Current Hit Radio - radio aktualnych przebojów) - przeznaczony dla młodszych słuchaczy format radiowy, oparty na aktualnych przebojach i trendach muzyki rozrywkowej.

clubbing (ang. od club - klub) - regularne uczęszczanie do klubów muzycznych lub dyskotek.

coda (wł. - dosł.: koniec) - końcowy odcinek utworu lub jego części, w którym następuje skrótowe powtórzenie najważniejszych tematów.

colla parte (wł. razem z główną partią) - wskazówka dla instrumentów towarzyszących, która nakazuje granie według głosu prowadzącego, głównego.

col legno (wł. - dosł.: drzewcem) - uderzanie drzewcem smyczka po strunach instrumentów smyczkowych.

combo - mały zespół jazzowy, grający głównie muzykę bez skomplikowanych aranżacji.

communio (łac. dosł.: wspólnota, komunia) - śpiew liryczny wykonywany podczas rozdzielania komunii, składający się z antyfony i fragmentów psalmów.

comodo (wł. dogodny, wygodny, swobodny) - sposób wykonania utworu: swobodnie, wygodnie, naturalnie, bez przymusu.

con amore - sposób wykonania utworu: z miłością, z uczuciem, z zamiłowaniem.

con brio - sposób wykonania utworu: z werwą, z życiem, żwawo.

concertino (wł. mały koncert):

1. grupa instrumentów solowych występujących w concerto grosso
2. mały koncert, w którym występuje instrument solowy z towarzyszeniem orkiestry.
   

concerto grosso (wł. - dosł.: duży koncert) - typ barokowego koncertu instrumentalnego, w którym zamiast jednego instrumentu występuje ich grupa.

concitato - sposób wykonania utworu: z podnieceniem, burzliwie.

con dolore - sposób wykonania utworu: z bólem, boleśnie, żałośnie.

con fuoco - j.w.: z ogniem, ogniście, z temperamentem.

con grazia - j.w.: z wdziękiem, z gracją.

con moto - j.w.: z ruchem, ruchliwie, żywo.

conversio (łac. - dosł.: odwrócenie) - odwrócenie tematu lub jego przełożenie z jednego głosu do drugiego.

coro (wł. chór) - określenie chóru występujące w nutach.

corps de ballet - zespół taneczny danego teatru lub opery, bez solistów.

country - nieskomplikowana, rytmiczna muzyka popularna w USA, pochodząca z tradycji pierwszych amerykańskich osadników.

Fot. apkpure.com

country dance - grupa dawnych ludowych tańców angielskich, w których podstawą wykonywania było ustawienie tancerzy w dwóch rzędach wykonujących figury zmieniające się po każdej 8-taktowej frazie muzycznej.

courante - francuski taniec z XVI w. w trójdzielnym metrum o umiarkowanym tempie.

cover (ang. - dosł.: okładka, schronienie, przykrycie) - nowa wersja piosenki, wykonywana przez innego artystę niż w oryginale.

crescendo (wł. - dosł.: wzrastając) - sposób wykonywania utworu: coraz silniej, coraz głośniej.

 

Fot. pl.wikipedia.org

cymbalista (wł. cembalo - cymbały) - muzyk grający na cymbałach.

cymbały - pochodzący z Azji, a średniowieczu przeniesiony do Europy strunowy instrument z pudłem rezonansowym w formie trapezu, z naciągniętymi strunami różnej długości, w które uderza się pałeczkami. 

 

Fot. pl.wikipedia.org

cynk - dawny dęty instrument, najczęściej drewniany, mający postać prostego lub zakrzywionego rogu z siedmioma bocznymi otworami i ustnikiem, w XVIII w. zastąpiony przez trąbkę.

Fot. poranny.pl

cytara/cytra - strunowy instrument popularny w Europie od XVI do XVIII w., składający się z płaskiego pudła rezonansowego, na którym umieszczonych jest kilkadziesiąt strun poruszanych palcami obu rąk.

cza-cza - południowoamerykański taniec towarzyski o szybkim tempie.

czara - wylot instrumentu dętego, przujmujący różny kształt, który wpływa na barwę wydawanego dźwięku; dźwięcznik.

czardasz - węgierski taniec składający się z dwóch części - powolnej i szybkiej, rozpowszechniony w Europie w połowie XIX w.

czarynga - aerofon, należący do najstarszych na świecie (ponad 25 tysięcy lat).

czastuszka - rosyjska, ukraińska lub białoruska przyśpiewka ludowa w rytmie tanecznym, najczęściej żartobliwa.

 

Fot. galeria.trojmiasto.pl

czirliderka (ang. cheerleader) - młoda kobieta tańcząca z pomponami w przerwach meczów, najczęściej koszykarskich.

czynele - instrument perkusyjny w postaci dwóch metalowych, okrągłych, lekko wklęsłych płyt, wydających przy uderzaniu o siebie dźwięk o nieokreślonej wysokości brzmienia; inaczej: żele, talerze.

Źródła:

• Wielki słownik wyrazów obcych, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, 2015, str. 146-151, 154-158, 160-161, 164-170, 173-177
• Słownik wyrazów obcych, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, str. 68, 73, 75
• Nowa podręczna encyklopedia A-Z, Wydawnictwo Zielona Sowa, 2007, str. 156-159, 177, 189, 197.

Poprzednie części słowniczka:

Muzycznych pojęć słowniczek: A 

Muzycznych pojęć słowniczek: B