Muzycznych pojęć słowniczek: K

Na literę K jest wyjątkowo dużo terminów powiązanych z muzyką. Przygotujcie się zatem na ogromną dawkę wiedzy.

ZNAJDZIESZ:

• gatunki muzyczne
• niektóre bardzo podstawowe i popularne pojęcia muzyczne (w tym wpisie np. karaoke)
• nazwy muzycznych zawodów
• instrumenty
• tempa używane w muzyce
• rodzaje utworów
• czynności w jakiś sposób związane z muzyką 
• niektóre historyczne zagadnienia
• rzadziej używane określenia stosowane w zapisie nutowym.
  

(NIEMAL NA PEWNO) NIE ZNAJDZIESZ:

• opisów podstawowych nut (cała nuta, półnuta, ćwierćnuta; do, re, mi, itp.) i pięciolinii, w końcu do przedszkola już chyba nie chodzisz, co?
• metrów muzycznych (np. 3/4, 4/4; nie mylić z tempem)
• zespołów i artystów.

kabareciarz (fr. cabaretier, od cabaret - szynk, knajpa) - osoba zajmująca się tworzeniem skeczów, piosenek, muzyki, przeznaczonych do wykonania w kabarecie.

kabaret - rodzaj teatrzyku o lekkim repertuarze, skecze, piosenki, tańce.

kabuki (jap.カブク(kabuku) - odchylać się) - rodzaj klasycznego teatru japońskiego, wykorzystującego wszystkie formy scenicznego wyrazu, wykonywany przy akompaniamencie muzyki.

kaczucza - ludowy, wesoły taniec hiszpański, wykonywany solo z akompaniamentem kastanietów.

kadencja:

1. połączenie akordów, tworzące zakończenie utworu
2. fragment utworu o charakterze wirtuozowskim, wykonywany solo.

kadryl - wytworny salonowy taniec z układem dwóch lub czterech par tworzących kwadrat, najpopularniejszy w czasach napoleońskich na dworach francuskich. 

kagura - rytualny taniec i muzyka w kulcie shinto, mające odstraszyć złe duchy.

kakofonia - nieprzyjemnie brzmiący układ dźwięków.

kalafonia (gr. κολοφων - Kolofon, miasto w Azji Mniejszej) - masa używana do wyrobu lakierów w przemyśle papierniczym i do nacierania włosia smyczków instrumentów, np. skrzypiec.

kalikant - osoba pompująca powietrze do miechów podczas gry na organach starego typu.

kameralista (łac. cameralis - pokojowy, od camera - pokój, sala) - muzyk wykonujący utwory muzyki kameralnej.

kameralistyka/muzyka kameralna - muzyka przeznaczona do wykonania przez niewielki zespół, w niewielkim pomieszczeniu, dla małej grupy słuchaczy.

kamerton:

1. wzorcowy dźwięk o ściśle określonej wysokości, według którego stroi się instrumenty 
2. przyrząd wydający ten dźwięk.

Fot. pixabay.com / PixiMe01

kancjonał (łac. cantionale, od cantio, cantionis - pieśń) - zbiór pieśni kościelnych wraz z ich opracowaniem muzycznym.

kanconeta - krótka XVI-wieczna piosenka włoska.

kankan - fr. XIX-w. taniec o żywym tempie i frywolnych figurach, wykonywany głównie w kabaretach.

kanon (gr. κανόνας - miara, przepis, wzór) - forma muz. polegająca na powtarzaniu linii melodycznej rozpoczynającego głosu kolejno przez wszystkie głosy.

kantata (wł. cantata, z łac. cantare - śpiewać) - niesceniczny utwór wokalny, składający się z kilku części, napisany do tekstów religijnych lub świeckich, najczęściej wykonywany przez chór, solistów i orkiestrę.

kantele - fiński strunowy instrument muz.

kantor (łac. cantor - śpiewak):

1. pierwszy śpiewak chóru kościelnego, solista lub kapelmistrz, w kościołach protestanckich również organista
2. śpiewak w synagodze.

kantyczki (łac. canticum - pieśń, śpiew) - pieśni kościelne o tematyce bożonarodzeniowej, wywodzące się z tradycji ludowej. 

 

kantylena (łac. cantilena - piosenka, pieśń):

1. starofr. pieśń epicka wykonywana przy akompaniamencie muzyki
2. melodia odznaczająca się śpiewnością.

 kapela:

1. zespół muzykantów, orkiestra ludowa
2. potocznie młodzieżowy zespół wokalny lub wokalno-instrumentalny
3. dawniej zespół wokalny przy katedrze lub klasztorze, później orkiestra dworska.

Fot. unsplash.com / Rocco Dipopa

kapelmistrz - dyrygent chóru, orkiestry lub kapeli muz.

karaoke (ang., z jap. dosł. pusta orkiestra):

1. zabawa polegająca na śpiewaniu znanych piosenek przy akompaniamencie oryginalnej muzyki odtwarzanej z płyty
2. funkcja w nowoczesnym sprzęcie hi-fi umożliwiająca wyłączenie z piosenki głosu wokalisty.

karmaniola:

1. anonimowa pieśń rewolucjonistów fr., powstała po ich powrocie z obleganej włoskiej miejscowości Carmagnola do Marsylii
2. nazwa tańca wykonywanego przy wtórze tej pieśni podczas Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

karylion - kompozycja muz. imitująca bicie dzwonów.

kaseta - płaski pojemnik, w którym na specjalnych rolkach zwinięta jest taśma magnetyczna, służąca do odtwarzania dźwięku, obrazu w magnetowidzie lub magnetofonie.

kastaniety (hiszp. castañetas, od castaña - kasztan) - instrument perkusyjny składający się z przymocowanych do palców dłoni, połączonych ze sobą muszli drewnianych, które uderzane o siebie wydają charakterystyczny klekoczący dźwięk, używany przez tancerki hiszpańskie do podkreślania rytmu. 

Fot. pixabay.com / Prettysleepy

katarynka - mechaniczny instrument dawnych ulicznych grajków, wprawiany w ruch korbą.

keyboard - elektroniczny instrument klawiszowy.

khon - tajskie widowiska taneczno-dramatyczne, ukazujące wydarzenia opisane w Ramajanie za pomocą tańca i pantomimy.

kids band/kidsband - dziecięcy zespół wokalny wykonujący muzykę pop.

kiks - fałszywy ton wydobyty z instrumentu lub zaśpiewany.

kitara - gr. instrument strunowy szarpany, orientalnego pochodzenia; odmiana liry.

klarnecista - muzyk grający na klarnecie.

klarnet - instrument dęty drewniany, wyglądem przypominający lekko zagiętą i rozszerzoną z jednej strony rurę, posiadającą na całej długości otwory z zamykającymi je klapkami.

klaster (ang. cluster - zespół, grupa) -  wielodźwięk złożony z tonów leżących blisko siebie w skali muz.

klasycy wiedeńscy - mistrzowie muz. klasycznej: Wolfgang Amadeusz Mozart, Joseph Haydn, Ludwig van Beethoven, działający w Wiedniu od ok. 1780.

klasyczny (łac. classicus - dotyczący klasy, wyborny, doskonały) - określenie muz. koncertowej: symfonicznej, kameralnej, operowej itp., przeciwstawnej muz. rozrywkowej.

klawesyn - klawiszowy instrument kształtem przypominający fortepian, lecz zamiast młoteczków posiada tzw. skoczki, które w chwili naciśnięcia klawiszy podnoszą się, szarpiąc jednocześnie struny.

Fot. pixabay.com / juliacasado1

klawesynista - muzyk grający na klawesynie.

klawesynowy - charakterystyczny dla klawesynu, komponowany na ten instrument.

klawiatura (niem. Klaviatur, z łac. clavis - klucz) - układ klawiszy m.in. w instrumentach muz.

klawikord - jeden z najstarszych instrumentów klawiszowych, mający postać płaskiej skrzynki posiadającej mosiężne struny, umiejscowione wzdłuż jej dłuższego boku, o które uderzają metalowe płytki wprawione w ruch w chwili naciśnięcia klawiszy.

klawisz - przycisk uruchamiający mechanizm wydający dźwięk w instrumencie.

klezmer (hebr. קלג זמר (kelēj zemer) - instrumenty muzyczne) - muzyk grający w lokalach, restauracjach, na weselach itp.

muzyka klezmerska - odmiana instrumentalno-wokalnej muzyki żydowskiej.

klip - ilustracja filmowa piosenki; teledysk, wideoklip.

klub - bar muzyczny, dyskoteka.

klucz - znak graficzny notacji muz. umieszczany na początku pięciolinii określający wysokość nut. Klucze dzielą się na trzy grupy:

1. klucze G - wskazujące dźwięk g1: na pierwszej linii (licząc od dołu) tzw. klucz dyszkantowy, na drugiej wiolinowy (skrzypcowy, najczęściej używany)
2. C - c1: od pierwszej linii: sopranowy, mezzosopranowy, altowy, tenorowy
3. F - f: notowane tak samo jak C: barytonowy, basowy, subbasowy (kontrabasowy).

kobza (ukr., z tur. kopuz, kobuz):

1. pot. błędne określenie ludowego instrumentu dętego, dud
2. dawny prymitywny ludowy instrument strunowy szarpany, typ lutni, obecnie rozpowszechniony na Ukrainie i w Rumunii. 

kobziarz - muzyk grający na kobzie.

koda (wł. coda - ogon) - końcowy fragment utworu, w który wchodzą powtórzone jego główne tematy.

kolęda (łac. Calendae lub Kalendae - pierwszy dzień miesiąca):

1. pieśń religijna związana tematycznie z narodzinami Jezusa i śpiewana w okresie Bożego Narodzenia
2. pot. obchodzenie domów w tym okresie, połączone ze śpiewaniem kolęd, składaniem życzeń i przedstawianiem jasełek.

kolo - tańczony w kole ludowy taniec Słowian południowych. 

koloratura (wł. coloratura - zabarwienie):

1. wirtuozowskie wprowadzanie do melodii ozdobników
2. rodzaj śpiewu zawierającego takie ozdobniki.

kolumna - zespół głośników umieszczonych we wspólnej obudowie; zestaw głośnikowy.

kołysanka - popularna wśród wielu narodów ludowa pieśń o spokojnym, kołyszącym rytmie, adaptowana do muz. lirycznej w XIX w.: fortepianowej i wokalnej; stosowana w muz. kameralnej i operowej. 

koma - interwał mniejszy od połowy ćwierćtonu.

komat (gr. κόμμα - uderzenie, stempel, piętno) - inna nazwa na komę; interwał nierozpoznawalny uchem.

kompakt - płyta kompaktowa, zwłaszcza z muzyką.

komponować - tworzyć utwór muz.

kompozycja:

1. utwór muz.
2. teoria ich tworzenia.

kompozytor (łac. compositor - twórca, od componere - układać) - autor utworu muz.

konferansjer - osoba zapowiadająca i komentująca występy artystów na koncertach estradowych, w rewiach itp. 

konkretna muzyka - nurt w muzyce współczesnej, którego cechą charakterystyczną jest szerokie operowanie różnymi technikami montażu nagranych już utworów.

konserwatorium - szkoła wyższa o profilu muzycznym.

konsonsans - przeciwieństwo dysonansu; zgodność współbrzmienia dwóch lub więcej dźwięków albo ich następstwa.

kontra - kontraoktawa, odcinek skali dźwięków, obejmujący dźwięki od C do H.

kontrabas - największy i najniżej brzmiący instrument smyczkowy o grubych strunach, często występujący w orkiestrach.

Fot. pixabay.com / ivabalk

kontrafagot - dęty drewniany instrument w postaci podwójnie wygiętej rury, będący najniżej brzmiącym w swej grupie.

kontrafaktura - zastąpienie oryginalnego tekstu utworu nowym.

kontralt:

1. bardzo niski głos żeński lub wysoki męski
2. osoba śpiewająca takim głosem.

kontrapunkt:

1. równoczesne prowadzenie kilku samodzielnych linii melodycznych w utworze
2. dział teorii muzyki
3. głos dokomponowany do istniejącej już linii melodycznej
4. samodzielna melodia dodana do głosu w utworze wielogłosowym.

kontredans - taniec towarzyski z figurami, modny w XVIII i na początku XIX w.; także muzyka do tego tańca.

 

koperta - kartonowe lub papierowe opakowanie na płyty gramofonowe, CD lub DVD.

 

korekcja - poprawienie jakości dźwięku.

 

korektor - stroiciel instrumentów.

 

korepetycja - lekcja śpiewu lub tańca przed występami scenicznymi.

 

korepetytor - nauczyciel śpiewu lub tańca.

 

kornet - dęty blaszany instrument przypominający trąbkę, mający postać silnie rozszerzającej się ku wylotowi rury z trzema wentylami, wydający wysoki, piskliwy dźwięk.

 

Fot. pixabay.com / jharnum

korpus - zespół tekstów, utworów, danych itp., zgromadzonych ze względu na swą reprezentatywność, stanowiących podstawę do analizy naukowej.

 

koryfeusz - solista baletu.

 

koto - narodowy instrument japoński o 13 strunach.

 

kotylion:

1. rodzaj tańca, w którym partnerzy dobierają się w pary ze względu na jednakowy wygląd ozdoby przypiętej do ubrania
2. rodzaj tej ozdoby.

kozak - ukraiński taniec narodowy w metrum parzystym, szybkim tempie wzrastającym pod koniec, z charakterystycznymi podskokami i przysiadami, tańczony przez dwóch mężczyzn stojących naprzeciw siebie przy akompaniamencie bandury, teorbanu lub bałałajek.

 

krakowiak - taniec ludowy w tempie umiarkowanym, w dwudzielnym metrum z synkopowanym rytmem.

krytyk:

1. osoba zajmująca się analizą, badaniem dzieł literackich, muzycznych, teatralnych
2. osoba zajmująca się oceną, wartościowaniem tych dzieł; recenzent.

krytyka - dział piśmiennictwa obejmujący ogół recenzji utworów literackich, muzycznych, filmów, sztuk teatralnych, dzieł sztuki.

ksylofon (gr. ξυλον - drewno, φωνο - głos, dźwięk) - perkusyjny instrument składający się z płytek drewnianych o różnej długości, w które uderza się drewnianymi pałeczkami.

Fot. pixabay.com / Leo_65

kujawiak - taniec ludowy z przyśpiewką; śpiewna melodia w metrum trójdzielnym, z rytmami mazurka i poloneza, w tempie wolnym, przeważnie w molowej tonacji.

kultowy - uważany za wzorcowy, najważniejszy dla epoki, nurtu w sztuce, np. kultowy film, piosenka.

kuplet:

1. krótka, satyryczna, aktualna w temacie piosenka z refrenem
2. pojedyncza zwrotka takiej piosenki
3. fragment muz. ronda oddzielający od siebie dwie sąsiednie prezentacje tematu.

kurant:

1. melodia wygrywana przez zegary, pozytywki
2. mechanizm znajdujący się w zegarach, pozytywkach, wygrywający melodię.

kurdesz (tur. kardesz, kardasz - brat, siostra):

1. pieśń biesiadna rozpowszechniona w Polsce w XVIII w.
2. dawny taniec ludowy.

kwadrofonia (łac. quadra - czworobok, gr. φωνο - głos, dźwięk) - system czterokanałowego przekazywania dźwięku, pozwalający na zdecydowane poszerzenie panoramy odsłuchu.

kwarta (łac. quarta pars - czwarta część, ćwierć) - odległość między dwoma dźwiękami, stanowiąca cztery stopnie skali diatonicznej.

 

kwartet (wł. quartetto, z łac. quartus - czwarty):

1. zespół muz. składający się z czterech wokalistów lub instrumentalistów
2. utwór muz. wykonywany na cztery głosy lub instrumenty.

Fot. pixabay.com / 12019

kwinta (łac. quintus - piąty, od quinque - pięć):

1. odległość między dwoma dźwiękami wynosząca pięć stopni podstawowego szeregu dźwięków
2. najcieńsza struna skrzypiec.

kwintdecyma - interwał złożony; kwintdecyma czysta: oktawa + oktawa.

kwintet:

1. zespół muz. składający się z pięciu wokalistów lub instrumentalistów
2. utwór muz. wykonywany na pięć głosów lub instrumentów.

Kyrie (gr. κύριε - dosł. Panie) - pierwsza z części stałych mszy świętej, a także ta część mszy jako utworu muz.

Źródła:

• Wielki słownik wyrazów obcych, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, 2015, str. 410-414, 417-422, 425, 427, 429-431, 436, 439-445, 450-453, 456, 458, 466, 468, 472-473, 478-480, 482, 484, 491-495, 497-500
• Słownik wyrazów obcych, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, str. 193, 202, 215, 221, 223-224
• Nowa podręczna encyklopedia A-Z, Wydawnictwo Zielona Sowa, 2007, str. 428, 430, 436, 444, 455-456, 466, 471.

Pozostałe części słownika są dostępne na stronie głównej w zakładce Słowniczek.