Muzycznych pojęć słowniczek: S, Ś

No to siup do kolejnych pojęć muzycznych, tym razem na literę S. W tej części znajdziecie większość terminów powiązanych z muzyką klasyczną, ale nie zabraknie też tych używanych dość często, np. symfonia, salsa czy też sopran.

ZNAJDZIESZ:

• gatunki muzyczne
• niektóre bardzo podstawowe i popularne pojęcia muzyczne (w tym wpisie np. saksofon)
• nazwy muzycznych zawodów
• instrumenty
• tempa używane w muzyce
• rodzaje utworów
• czynności w jakiś sposób związane z muzyką 
• niektóre historyczne zagadnienia
• rzadziej używane określenia stosowane w zapisie nutowym.
  

(NIEMAL NA PEWNO) NIE ZNAJDZIESZ:

• opisów podstawowych nut (cała nuta, półnuta, ćwierćnuta; do, re, mi, itp.) i pięciolinii, w końcu do przedszkola już chyba nie chodzisz, co?
• metrów muzycznych (np. 3/4, 4/4; nie mylić z tempem)
• zespołów i artystów.

s - symbol subdominanty i skrót oznaczający soprany (w tym znaczeniu spotyka się również wielką literę S).

sainete - XVIII-wieczna hiszpańska opera o tematyce obyczajowej.

sakshorn/saxhorn (od nazwiska Adolphe Sax'a, belgijskiego wynalazcy tego instrumentu oraz z niem. Horn - trąba z rogu) - blaszany instrument dęty. 

Fot. pixabay.com / aaron00023

saksofon - instrument dęty drewniany (mimo tego, że jest wykonywany z metalu) w postaci rury w kształcie fajki, z bocznymi otworami zamykanymi klapami, najczęściej używany w jazzie i muzyce rozrywkowej. 

saksofonista - muzyk grający na saksofonie.

salpinks (gr. σάλπιγξ - trąba) - starogrecki instrument w formie długiej, prostej trąbki rozszerzonej na końcu, używany m.in. podczas uroczystości religijnych i przez wojsko.

salsa - styl w muzyce tanecznej łączący mambo, jazz i rock oraz taniec do tej muzyki.

saltarello - szybki włoski taniec popularny w XVI w.

Fot. pixabay.com / ArtTower

samba (port., z afr. uderzenie brzuchem) - szybki brazylijski taniec, w Europie rozpowszechniony po II wojnie światowej jako taniec towarzyski oraz muzyka do tego tańca.

sample (ang. dosł. próbka) - fragment wpleciony w utwór dowolnie przetworzonego innego utworu, najczęściej wziętego z innej płyty.

sampler - cyfrowy instrument umożliwiający dowolne przekształcanie zapisanej próbki dźwięku.

sampling - technika stosowana podczas przetwarzania dźwięku analogowego na cyfrowy, polegająca na zapisywaniu dźwięku w różnych odstępach czasu w celu uzyskania najlepszej wersji cyfrowej, inaczej próbkowanie dźwięku. 

samplować - tworzyć piosenki z zapisanych w postaci cyfrowej sampli, przekształconych i połączonych w samplerze.

sarabanda - starohiszpański taniec o żywym tempie, rozpowszechniony w Anglii i Francji w XVII i XVIII w. w formie majestatycznego tańca dworskiego.

sarangi - indyjski instrument smyczkowy przypominający skrzypce.

sardana - kataloński taniec narodowy, tańczony w kole.

sarusofon (fr. sarrusophone, od Sarrus - nazwisko francuskiego wynalazcy tego instrumentu) - instrument dęty drewniany w formie trzykrotnie zwiniętej w płaską pętlę metalowej rury z podwójnym stroikiem.  

scat - styl śpiewania jazzowego, w którym głos jest podobny do instrumentu.

scherzando - sposób wykonania utworu: żartobliwie.

scherzo (wł. dosł. żart) - pogodny utwór instrumentalny, samodzielny lub jako część sonaty lub symfonii.

sciolto - artykulacja dotycząca gry na instrumentach smyczkowych, w której kolejne dźwięki uzyskiwane są przez szybkie pociągnięcia po strunach całą długością smyczka.

Fot. pixabay.com / djirocksit

scratching - element dźwiękowy, wywoływany przesuwaniem palcami grającej płyty gramofonowej przez didżeja.

secco (nie mylić z rodzajem wina) - sposób wykonania utworu: oschle, sucho.

seconda volta (wł. dosł. drugi raz) - drugie samodzielne zakończenie fragmentu kompozycji po powtórzeniu fragmentu utworu.

secondo - uwaga dotycząca wykonań utworów na fortepian na cztery ręce, informująca o powinności grania partii niższej, basowej przez gracza z lewej strony.

segedilla/seguidilla (hiszp. segui - następować po czymś) - bardzo żywy hiszpański taniec podobny do bolera, wykonywany przy akompaniamencie kastanietów i gitar oraz muzyka do tego tańca.

sekcja - grupa instrumentów w orkiestrze jazzowej (np. sekcja rytmiczna).

seksta - interwał prosty będący odległością między pierwszym a szóstym stopniem gamy.

sekstet (łac. sextus - szósty) - sześcioosobowy zespół śpiewaków lub instrumentalistów oraz utwór zbudowany według zasad cyklu sonatowego dla sześciu instrumentów.

sekunda - interwał prosty będący odległością między pierwszymi dwoma stopniami gamy, rozróżnia się sekundę małą (półton) i dużą (cały ton).

sekwencja (łac. sequi - iść za kimś) - średniowieczna kompozycja zbliżona do hymnu, z tekstem w j. łacińskim, poprzedzająca w niektórych mszach ewangelię oraz powtarzanie tego samego motywu lub zwrotu muzycznego na zmieniającej się wysokości.  

semplice - sposób wykonania utworu: z prostotą.

sempre - s.w.u.: zawsze, ciągle, najczęściej łączy się z innymi określeniami, np. sempre forte - zawsze głośno.

septet - 7-osobowy zespół wykonawczy oraz utwór kameralny na taki zespół.

septyma - interwał prosty będący odległością między pierwszym a siódmym stopniem gamy.

Fot. youtube.com / MC Menszyk (ktoś w ogóle pamięta ten odcinek? xD)

  

serenada - wieczorna pieśń miłosna śpiewana pod oknem ukochanej przy akompaniamencie jakiegoś instrumentu; gatunek ten wywodzi się ze średniowiecznej poezji prowansalskiej, czyli twórczości trubadurów.

sesja (łac. sessio - siedzenie) - spotkanie przeznaczone na nagrywanie utworu.

sforzando - sposób wykonania utworu: naciskając, akcentując do danego dźwięku.

simfonietta/sinfonietta - mała symfonia przeznaczona dla mniejszej liczebnie orkiestry.

sinfonia (gr. συμφωνία - współbrzmienie) - określenie wstępów do kantat i oper w okresie baroku oraz to samo, co symfonia.

singel/singiel (ang. single - pojedynczy) - mała płyta winylowa z jednym utworem na każdej stronie lub płyta kompaktowa z jakimś przebojem, zawierająca także inne utwory lub inne wersje tego przeboju.

singspiel (niem. od singen - śpiewać, Spiel - gra) - utwór sceniczny z tekstem mówionym i wstawkami muzycznymi (piosenki zwrotkowe, proste arie i utwory zespołowe), inaczej śpiewogra lub komedioopera.

sirtaki - współczesny taniec grecki oparty na motywach tańca ludowego, w którym tancerze trzymają się za ramiona wykonując ruchy skoczne we wzrastającym tempie (nie no, chyba każdy z Was przynajmniej raz to tańczył, nie uwierzę, że jest inaczej 😉).

sistrum - grecki i egipski instrument perkusyjny w formie metalowej grzechotki, inaczej idiofon uderzany.

 

Fot. unsplash.com / saubhagya2304

sitar - instrument ludowy z wypukłym pudłem rezonansowym w kształcie przekrojonej na pół gruszki, z długą szyjką i trzema strunami, używany w dawnej Persji i Indiach. 

skala (łac. scala - drabina, schodek, stopień) - rozpiętość, zakres dźwięków instrumentu możliwych do wykonania, od najwyższego do najniższego.

skala chromatyczna - 12-dźwiękowa w obrębie oktawy.

s. diatoniczna - 7-stopniowa w obrębie oktawy o określonych interwałach między stopniami.

s. durowa - odmiana diatonicznej, budowana z całych tonów i półtonów między trzecim i czwartym oraz siódmym i ósmym stopniem.

s. molowa - o.d., budowana w różnych odmianach, z charakterystycznym półtonem między drugim i trzecim oraz piątym i szóstym stopniem.

skald - poeta lub recytator i śpiewak dworski, wykonujący głównie poematy heroiczne i pieśni pochwalne.

skale greckie - używane w starożytnej Grecji, 7-stopniowe, wyróżnia się wśród nich dorycką, frygijską i lidyjską.

skale kościelne - używane w średniowieczu i renesansie w Europie, 7-stopniowe, dzielą się na dwie odmiany: autentyczną i plagalną.

skejt/skate - osoba jeżdżąca na deskorolce, nosząca zazwyczaj luźną bluzę z kapturem i szerokie spodnie z obniżonym krokiem oraz słuchająca hip-hopu.

skolion (gr. σχόλιον - pieśń biesiadna) - grecka pieśń biesiadna o różnorodnej tematyce, wykonywana najpierw podczas sympozjów oraz utwór literacki wzorowany na takiej pieśni.

skordatura (wł. scordatura - rozstrojenie) - przestrajanie strun w takowych instrumentach.

Fot. unsplash.com / Lucia Macedo

skrzypce - chordofon smyczkowy, o podłużnym pudle rezonansowym z wcięciami z boku, strunociągiem w dolnej i szyjką w górnej części oraz ma cztery struny; używane zarówno w grze solowej, kameralnej i w orkiestrze.

slow-fox - taniec towarzyski podobny do fokstrota, lecz wolniejszy od niego oraz muzyka do tego tańca.

smorzando - sposób wykonania utworu polegający na jego stopniowym wyciszaniu, przy jednoczesnym zwalnianiu tempa, aż do niemal całkowitego zaniknięcia.

solfeż (wł. solfa - gama) - ćwiczenia muzyczne polegające na czytaniu nut na głos.

solista - osoba samodzielnie wykonująca jakiś utwór lub jego fragment oraz artysta występujący samodzielnie bez członkostwa w jakimś zespole.

solmizacja* (ang. sol(fa)mizate - śpiewać gamę sylabami) - system nazw sylabowych (do, re, mi itd.) dla siedmiu dźwięków podstawowego szeregu (c, d, e, f, g, a, h) wprowadzony w XI w. przez Gwidona z Arezzo. 

*na początku słownika jest podana informacja, że nie znajdziecie opisów podstawowych nut, jednak solmizacja (co zresztą widać) to nazwa tego systemu, bez szczegółowego opisywania poszczególnych nut (mam nadzieję, że rozumiecie o co chodzi)

solo (wł. dosł. sam jeden) - utwór lub jego fragment wykonywany przez jedną osobę lub/i na jeden instrument.

sonata - utwór instrumentalny, solowy lub zespołowy, składający się najczęściej z trzech lub czterech części.

sonatina (wł. dosł. mała sonata) - sonata małych rozmiarów, prosta w budowie, najczęściej w pogodnej tonacji i tworzona w celach dydaktycznych.

song - piosenka, której tematem są kwestie społeczne lub polityczne, np. protest song.

sonorystyka (łac. sonorus - dźwięczny, brzmiący) - wiedza o brzmieniu dźwięków muzycznych oraz technika kompozytorska kładąca nacisk na brzmienie i wykorzystująca nietypowe instrumenty i dźwięki przetworzone elektronicznie itp.

sopran:

1. najwyższy głos żeński lub chłopięcy
2. śpiewaczka lub chłopiec o takim głosie
3. instrument o skali zbliżonej do sopranu.

sopranowy - dotyczący sopranu.

sordino - przyrząd umożliwiający sztuczne wyciszenie lub zmianę barwy dźwięków w instrumentach strunowych lub dętych, inaczej tłumik. 

sostenuto - sposób wykonania utworu: spokojnie, powstrzymując tempo.

sotto voce - s.w.u.: półgłosem, z cicha, stłumionym głosem.

soul (ang. muzyka duszy) - styl w muzyce rozrywkowej pochodzący z muzyki religijnej Afroamerykanów* i bluesa, charakteryzujący się ekspresją i miłosną tematyką utworów wykonywanych przez artystę w towarzystwie chóru.

*Słownik wyrazów obcych wyd. PWN określa to jako murzyńską muzykę religijną, jednak takie określenie na osoby o ciemnym kolorze skóry jest dla niektórych uważane za obraźliwe, dlatego zamieniłam je na Afroamerykanów

Fot. Spotify

  

soundtrack - muzyka stanowiąca ścieżkę dźwiękową jakiegoś filmu, serialu, gry itp. (tu zapraszam Was do wpisu o najlepszych soundtrackach z gier według niektórych czytelników: Najlepsze soundtracki z gier - WASZE OPINIE)

spiccato - technika gry na instrumentach strunowych, wydobywająca dźwięki za pomocą lekkich odbić smyczka od struny, inaczej saltato.

spiritual (ang. duchowy) - gatunek muzyczny obejmujący pieśni religijne pochodzące ze śpiewów Afroamerykanów* z południa USA, podobny do gospel.

*ta sama sytuacja, co przy definicji soul, tym razem w Wielkim słowniku wyrazów obcych wyd. Krakowskie Wydawnictwo Naukowe

staccato - sposób gry lub śpiewu oddzielający od siebie dźwięki przez skracanie czasu ich trwania oraz sposób wykonania utworu: krótko, ostro, z przerwami.

stasimon (gr. στάσιμων - pieśń chóru) - pieśń śpiewana przez chór będący na orchestrze w tragedii greckiej.

step - odmiana aerobiku polegająca na rytmicznym wchodzeniu w takt muzyki na niski podest.

stepować (ang. step - krok) - tańczyć uderzając o podłogę podkutymi obcasami i czubkami butów.

stradivarius/stradivari (od nazwiska Antonio Stradivariego, włoskiego lutnika) - instrument smyczkowy wykonany przez tego lutnika.

strepitoso - sposób wykonania utworu: hałaśliwie, z całej siły.

stretto - wprowadzanie tematu w kolejnym głosie nim poprzedni zdążył go skończyć oraz rodzaj kody,  w której następuje stopniowe przyspieszanie m.in. w symfonii.

stringendo (wł. dosł. przynaglając) - sposób wykonania utworu: zwiększając tempo.

striptiz/strip-tease - występ taneczny połączony ze zdejmowaniem z siebie ubrania przez tancerkę lub tancerza, często aż do nagości.

Fot. pixabay.com / Victoria_rt / obróbka autorska

  

striptizerka - kobieta wykonująca striptiz.

stroboskop (gr. στρόβος - wirowanie, obracanie się, σκοπείν - oglądać, badać) - lampa dyskotekowa dająca krótkotrwałe i silne błyski światła.

strojenie - przygotowanie instrumentu do gry przez porównanie wysokości do dźwięku a1 (w systemie solmizacyjnej: la).

struna - element drgający, źródło dźwięku w chordofonach, pobudzany do drgań przez uderzanie, szarpanie lub pocieranie smyczkiem.

Fot. pixabay.com / DayronV

studio - pomieszczenie wyposażone w odpowiednie urządzenia, przeznaczone do nagrywania muzyki.

stylizacja muzyczna - używanie przez kompozytora środków innych epok, stylów kompozytorskich lub środowisk we własnych kompozycjach.

subdominanta - nazwa czwartego stopnia i akordu budowanego na nim w gamie durowej lub molowej.

suita - utwór instrumentalny składający się z tańców kontrastujących ze sobą.

superhit - bardzo popularna i powszechnie znana piosenka, inaczej superprzebój.

support (ang. dosł. wsparcie, poparcie) - artysta lub zespół występujący przed główną gwiazdą wieczoru lub koncertu.

surf - taniec towarzyski, w którym partnerzy tańczą osobno.

surma (pers. سرنج - wschodni obój) - instrument dęty, używany dawniej w wojsku do celów sygnalizacyjnych.

swing (ang. dosł. kołysanie się) - rytmiczna pulsacja typowa dla jazzu, osiągana przez nieregularne rozłożenie akcentów lub ich stałe przenoszenie na nieakcentowaną część taktu i styl w jazie popularny w l. 30. XX w. oraz utwór lub taniec w tym rytmie.

swingować - grać swing lub w stylu swingu oraz tańczyć swinga.

symfonia (gr. σύμφωνος - współbrzmiący) - utwór przeznaczony na orkiestrę, w czterech częściach różniących się charakterem i tempem.

symfoniczny - dotyczący symfonii, mający jej charakter:

• muzyka symfoniczna - wykonywana przez orkiestrę o różnym składzie instrumentów
• orkiestra symfoniczna - składająca się z instrumentów smyczkowych, dętych, perkusyjnych, czasem także fortepianu
• poemat symfoniczny - jednoczęściowy utwór przeznaczony dla takowej orkiestry.

synkopa (gr. συγκοπή - skrót wyrazu) - przesunięcie naturalnego akcentu metrycznego na dźwięk nieakcentowany przez wydłużenie wartości rytmicznej nuty nieakcentowanej, typowe dla jazzu. 

synkopować - wykonywać utwór z zastosowaniem synkop.

syntezator/syntetyzator - urządzenie elektroniczne wytwarzające dźwięki, używane często jako instrument.

syreni śpiew - uwodzicielski, kuszący, czarujący.

syringa (gr. σύριγξ, συρίγος - fujarka, flet Pana) - grecki instrument ludowy pochodzenia orientalnego, znany jako fletnia Pana.

szałamaja - aerofon stroikowy w formie piszczałki z otworami bocznymi i podwójnym stroikiem, w Europie używana od XIII do XVIII w., wyparta przez obój oraz nazwa głosu stroikowego w organach.

szansonetka - przestarzale: lekka, wesoła piosenka kabaretowa.

szansonista (fr. chansonnette - piosenka) - przestarzale: piosenkarz kabaretowy.

szansonistka - przestarzale: piosenkarka kabaretowa.

szanta (fr. chantez! - śpiewajcie!) - pieśń śpiewana przez żeglarzy w rytm ich pracy oraz każda piosenka żeglarska.

szantymen - osoba śpiewająca szanty.

szkoły narodowe w muzyce - kierunki w muzyce różnych krajów podkreślające elementy narodowe w twórczości kompozytorów powstałe w połowie XIX w., w Polsce: Fryderyk Chopin i Stanisław Moniuszko.

szlagwort (niem. Schlagwort - slogan, hasło) - chwytliwy, wpadający w ucho fragment piosenki łatwo zapamiętywalny przez słuchaczy.

szpinet - chordofon klawiszowy będący odmianą klawesynu w formie małego, prostokątnego pudła rezonansowego z jedną klawiaturą, popularny między XV a XVII w.

sztajer (niem. Steirer - mieszkaniec Styrii (kraju związkowego w płd. Austrii) - ludowy austriacki taniec z przyśpiewkami oraz rodzaj żywej polki, tańczonej z charakterystycznym podrywaniem nóg w dawnym polskim folklorze miejskim.

sztuki wyzwolone - nauki świeckie wykładane w szkołach starożytnego Rzymu i średniowiecznej Europy, dzieliły się na trivium i quadrivium (do którego należała muzyka).

śródgłos - środkowa pozycja w ciągu fonologicznym.

Źródła:

• Wielki słownik wyrazów obcych, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, 2015, str. 782-783, 785-786, 788-789, 791-799, 808-810, 812, 814, 818-821, 824, 828, 834-835, 841-842, 848, 852, 854, 856
• Słownik wyrazów obcych, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, str. 361-362, 364, 369, 371-373, 375-376, 379, 381-383, 386-391, 393, 396
• Nowa podręczna encyklopedia A-Z, Wydawnictwo Zielona Sowa, 2007, str. 770, 789, 791-792, 795, 800, 802-803, 806, 831-834, 845, 849-851, 857.

Pozostałe części słownika są dostępne na stronie głównej w zakładce Słowniczek.